قبل ازصحبت در مورد فرهنگ افغانستان بهتر است ابتدا در مورد واژه فرهنگ صحبت کنیم.
فرهنگ در لغت
کلمه فرهنگ همچون سایر کلمات در ادبیات کشورها دارای معنای خاص خود است. فرهنگ واژه ای فارسی است.
در فرهنگ نامه دهخدا واژه فرهنگ از فر،پیشوند+هنگ از ریشه ثنگ اوستایی به معنی کشیدن. و فرهیختن و فرهنگ هر دو مطابق است با ادووکات و ادوره در لاتینی که به معنی کشیدن و نیز به معنی تعلیم و تربیت معرفت حرفه و هنر و ادب به کار رفته است و در اصطلاح ماهیت و موجودیت یک ملت را فرهنگ می‌نامند.
تعریف فرهنگ
فرهنگ تعاریف گوناگونی دارد از این رو جامعه شناسان، اقتصاددانان و….. در تعریف آن اتفاق نظر ندارند اما می توان یک تعریف کلی و جامع از تعاریف جامعه شناسان و… برداشت کرد.
فرهنگ، مجموعه ای از اعتقادات و آداب و رسوم اخلاقیات، قابلیت‌ها و عادات مکتسبه انسان‌ها در یک جامعه معین می باشد. فرهنگ اصلی ترین عامل سازنده هویت فردی و اجتماعی یک جامعه است و اعمال و رفتارهایی که بر ضد آداب و رسوم و اخلاقیات یک جامعه باشد ضد فرهنگی نامیده می شود.
حال که مقداری در مورد واژه فرهنگ و تعریف فرهنگ صحبت شد سراغ فرهنگ در جامعه افغانستان می‌رویم.
افغانستان به دلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم که پیوند دهنده تمدن‌های بزرگ جهان بوده است دارای قدیمی ترین فرهنگ ها می باشد و همینطور افغانستان دارای یک موقعیت مهم و حساس استراتژیکی و ژئوپولیکی در خاورمیانه می باشد.
به همین دلیل کشورهای سلطه‌گر برای دستیابی به اهداف سلطه طلبانه شان دست به تهاجم فرهنگی زده اند و کشورهای غربی سعی دارند تا با این حربه زمینه سلطه و استعمار خود را فراهم نمایند.
فرهنگ بومی افغانستان
همانطور که قبلاً گفته شد کشور افغانستان به دلیل قرار گرفتن در راه جاده ابریشم دارای فرهنگ های کهن و باستانی می باشد و متفاوت ترین فرهنگ ها را کشور افغانستان دارا می باشد و یک فرهنگ بومی واصیل به شمار می رود.
فرهنگ بیانگر هویت یک جامعه است و باید از آن مراقبت کرد. فرهنگ افغانستان نیز بیانگر هویت افغانستان می‌باشد و باید از آن مراقبت نمود. برای مثال: لباس مردانه و زنانه کنونی بدون برقه یعنی چادری که بعدها وارد فرهنگ افغانستان شد و ارتباطات خانوادگی، احترام به بزرگان و مهمان‌نوازی ،ازدواج‌ها، موسیقی ناب و نواخته شده با دمبوره انواع و اقسام غذاها….. همه اینها بیانگر فرهنگ اصیل افغانستان می باشد.
هرکدام از این مثال های ذکر شده دارای انواع و اقسام می باشد که حال زمان مجال آن را نمی دهد که در مورد آن صحبت شود فقط می توانیم بگوییم که فرهنگ افغانستانی یک فرهنگ اصیل و قدیمی و باستانی است و متفاوت ترین فرهنگ ها را کشور افغانستان دارا می باشد.
فرهنگ ازدواج در افغانستان
همانطور که همه ما می دانیم ازدواج یک رویداد طبیعی بوده که پس از شکل گیری ساختار جامعه بشری به فرهنگ تبدیل شده است.
جامعه افغانستانی نیز دارای رسم و رسوماتی در رابطه باموضوع ازدواج دارد مثل بستن کمربند سبز به کمر عروس توسط پدر عروس.
در یک جامعه افغانستانی قبل از اینکه پسری با دختری ازدواج کند لازم است چند مرحله را طی نماید:
- جستجو برای پیدا نمودن دختر مناسب
- خواستگاری(طلبگاری)
- لفظ یا شیرینی دادن
- نامزدی(شیرینی خوری)
- عیدی بردن برای عروس (عید براتی)
- عروسی
جستجو برای پیدا نمودن دختر مناسب
در این مرحله خانواده پسر یا نزدیکان پسر در جستجوی یک دختر مناسب می‌شوند. از نظر مردم افغانستانی دختری مناسب است که به خانواده شوهر احترام بگذارد و فرمانبردار باشد و همینطور اخلاق خوب و گذشته نیک یکی دیگر از ملاک های یک افغانستانی است.
در جنوب افغانستان مردم دختر زیبا و تپل را بیشتر دوست دارند و همینطور که اهل کار و تلاش و سربه زیر باشد را می‌پسندند. در شمال افغانستان در میان نژاد ازبک و ترکمن دختری مورد پسند است که یک قالیباف ماهر باشد.
خواستگاری(طلبگاری)
یک فرد افغانستانی بعد از این که دختر مناسب را انتخاب کردند وارد مرحله پرجنجال خواستگاری می شود در این مرحله خانواده پسر به منزل خانواده عروس می روند و قصد و نیت خود را به آنها می‌گویند و منتظر می مانند که آنها رضایت خود را اعلام کنند.
بعد از اعلام کردن رضایت خانواده پسر به همراه پسر و اقوام نزدیک مانند عمو یا دایی به منزل خانواده عروس می روند و دوباره یک سری صحبت هایی می کنند.
خانواده داماد باید رضایت همه اعضای فامیل دختر را به دست آورند و خانواده دختر نیز به تحقیق و بررسی در مورد پسر و خانواده پسر می پردازند در صورت موافقت خانواده عروس شرایط خود را به خانواده پسر می گوینددر صورت موافقت دو طرف روز نامزدی را مشخص می کنند.
لفظ یاشیرینی دادن یابله برون
در روز بله برون یک تعدادی از بزرگان فامیل پسر و دختر سبدی مملو از شیرینی را به همدیگر دهند و خانواده داماد مقداری پول را در یک بشقاب به خانواده دختر پیشکش می کنند سپس در مورد مراسم نامزدی یا شیرینی خوری صحبت می کنند. در افغانستان مراسم نامزدی به عهده پدر دختر است در صورتی که پدر دختر مایل به برگزاری مراسم نامزدی نباشد باید مقداری پول تعیین شده را در همین روز بپردازد.
مراسم نامزدی (شیرینی خوری)
در مراسم شیرینی خوری خانواده داماد و خانواده عروس فامیل های خود را دعوت می کنند عروس بر روی تختی که به رنگ شیر چای تزیین شده با داماد می نشیند و خانواده دختر همراه سبد نقل و شیرینی که با رنگ شیر چایی آراسته شده به خانواده پسر تقدیم می کنند. خانواده داماد هم باید در جواب به آنان مانند همان چیزی که تقدیم شده است را تقدیم کنند. در بیشتر این مراسمات مردان و زنان از لباس های افغانی که سنتی هستند استفاده می کنند.
عیدی (براتی)
بعد از نامزدی چنانچه که دوران نامزدی به طول انجامد و در روزهای عید یا شب عید برخورد کند خانواده داماد موظف است که با مقداری کیک یا چند دست لباس به منزل خانواده عروس بروند. در روز اول عید نوروز خانواده داماد با مقداری ماهی و زولبیا یا یک دست لباس به خانه عروس می روند. از دیگر عیدی های بسیار مرسوم که خانواده داماد هدیه می دهد و مربوط به صنایع دستی افغانستان است، چادر گاج و شلوارهای سوزن دوزی شده است.
حنابندان(شاوخینه)
یکی دیگر از مراسم هایی که مربوط به ازدواج است، مراسم حنابندان می باشد. در فرهنگ افغانستان خانواده هایی که از نظر مالی خوب هستند یک شب قبل از مراسم عروسی مراسمی می گیرند. در شب حنابندان بعضی خانواده ها مراسم عقد را نیز اجرا می‌کنند و همچنین عروس و داماد به دست یکدیگر حنا می زنند.
عروسی
مهمترین بخش ازدواج مراسم عروسی است طبق فرهنگ افغانستانی‌ها عروس و داماد به همدیگر شربت آب میوه می دهند و پدر عروس یا پدر داماد حلقه ازدواج را به دست داماد و عروس می کنند. بعد از شادی و خوشحالی پدر دختر یک کمربند سبز به کمر دختر خود می بندد و بدرقه خانه شوهر می کند. در مراسم عروسی در میان بعضی اقوام، داماد پیراهن و تنبان می پوشد و عروس لباس گند می پوشد.
همانطور که می دانید در هر جامعه ای سنت‌ها و آداب و رسوم نادرستی وجود دارد بدون شک در جامعه افغانستانی نیز بعضی سنت های خرافی و اعمال نامعقول و نامشروع نیز وجود دارد. زمانی به یک موضوع نام فرهنگ می‌دهیم که آن موضوع و یا کار از طرف تمام اقشار مورد پسند قرار گرفته باشد در غیر این صورت یک عمل نادرست می باشد. در فرهنگ افغانستان در بخش ازدواج یکسری آداب و رسوم خرافی و نادرست نیز وجود دارد که بنده زمان از ذکر آن معذورم.
فرهنگ اسلامی در افغانستان
افغانستان کشوری با تنوع ادیان
نگارش در رابطه با فرهنگ اسلامی ابتدا لازم است که تاریخ پردرد و تنوع اقوام را در نظر بگیریم، کشور افغانستان به دلیل عقب افتادگی بارز اقتصادی و فرهنگی تقریباً سه دهه جنگ مستمر و فقدان آموزش های دانشگاهی و همچنین قلب به مسایل سیاسی به ویژه طرح مسئله مبارزه با تروریسم در سال های اخیر باعث شده است که فرهنگ کمتر مورد توجه قرار بگیرد.
به طور عمده کشور افغانستان از نظر ادیان به مسلمان، هندوها، سیک ها وگروه بسیار اندک یهودی تقسیم میشود.
فرهنگ اسلامی در کشور افغانستان به دو دسته تقسیم می شود اهل سنت و اهل تشیع که اکثریت مسلمانان کشور افغانستان سنی مذهب می باشد.
طبق آمارها حدود ۹۲ درصد مردم افغانستان مسلمانند. از این رو بر اساس قانون اساسی، اسلام دین رسمی کشور افغانستان است.
۷۰ درصد از مسلمانان افغانی سنی و حنفی مذهب، حنفیان منسوب به ابوحنیفه و دارای مسلک ظاهر گرایانه است و در بیان آموزه‌های اسلامی صرفاً متکی بر ظواهر قرآن و حدیث هستند.
عراق اولین خاستگاه مذهب شیعه
این مذهب در عراق پدید آمد و اولین خلفای عباسی آن را به عنوان مکتب فقهی انتخاب کردند. ابتدا در عراق و سوریه طرفداران فراوانی پیدا کرد و سپس به افغانستان، هند و آسیای مرکزی راه یافت. ۲۵ درصد از مسلمانان افغانستانی را شیعیان تشکیل می دهند.
شیعیان در مناطق مرکزی و شمال شرقی افغانستان زندگی می کنند. شهر تاریخی بامیان مرکز شیعیان اثنی عشری محسوب می شود. اگرچه تشیع در میان قزلباشها، ترکمن ها، تاجیک ها و حتی پشتون ها و پاره‌ای از سادات تورانی پیروانی دارد اما اکثر آنها از قوم هزاره هستند.
در مناطق شمال شرقی، شیعیان هزاره های اسماعیلی هستند ولی از تعداد دقیق آن ها هیچ منبع موثقی در دست نیست. در شهرها و به خصوص روستاهای افغانستان قبور فراوانی وجود دارد که منسوب به ائمه و فرزندان ایشان است که مشهورترین آنها مقبره منسوب به امام علی در مزار شریف است و نام مزار شریف نیز منتسب به مزار مبارک آن حضرت است.
شیعیان افغانی در ابراز ارادت و علاقه خود به اهل بیت همانند دیگر شیعیان دارای آداب و رسوم خاصی هستند و این آداب خود منشاء پاره‌ای از اختلاف های شیعیان و سنیان در افغانستان بوده است. فرهنگ مردم افغانستان به طور کلی برگرفته از فرهنگ اسلامی است.
فرهنگ ادبیات در افغانستان
کشور افغانستان تقریباً همانطور که ذکر شد سه دهه است به صورت مستمر در جنگ و خونریزی به سر می برد.
جنگ نیز بر روی تمام مسائل زندگی اجتماعی و فرهنگی تاثیر می گذارد. فرهنگ افغانستان در زمینه هنر و ادبیات نیز تحت تاثیر جنگ، صدمه های فراوانی دیده است. اما در سال های اخیر شرایط زندگی نسبتاً بهتر شده و طبعاً ادبیات و هنر هم وضعی بهتر پیدا کرده است.
در این سالها ادبیات داستانی نیز در افغانستان رشد قابل ملاحظه‌ای داشته است و آثار ادبی فراوانی از نویسندگان به چاپ رسیده است. در سال های اخیر شمار زیادی از نویسندگان جدید وارد عرصه داستان نویسی در افغانستان شدند واخیر در ساحه داستان کوتاه رمان همچنین آثار پژوهشی در زمینه داستان نویسی عرضه کرده‌اند.
سخن پایانی این نوشته این است که کشور افغانستان دارای فرهنگ غنی و اصیل می باشد اما متاسفانه به خاطر جنگ نا امنی فقر نتوانسته به آن شکل که باید پیشرفت کند پیشرفت کند به امید آن روزی که جنگ و ناامنی از کشور افغانستان رخت بندد و فرهنگ جامعه افغانستانی رو به رشد برود و افکار متعصبانه و خرافاتی از بین برود.
رسالت خامک در حفظ فرهنگ افغانستان
خامک نام آشنایی است که فعالیت خود را در زمینه ی معرفی و عرضه صنایع دستی افغانستان آغاز نموده است. خامک در نظر دارد تا اطلاعات جامعی از صنایع دستی در اختیار مردم به خصوص مردم مهاجر افغانستانی بگذارد تا اینکه به دست فراموشی سپره نشود.
پتوی افغانستانی
